Nörogelişimsel bir bozukluk olarak ifade edilen Otizm Spektrum Bozukluğunun (OSB) tanısı için iletişim ve sosyal etkileşim bozukluklarının ve sınırlı, yineleyici davranış, ilgi ve etkinlik kalıplarının varlığı aranmaktadır (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-5 [DSM-5]; American Psychological Association [APA], 2013). Bu tanı kriterleri; anormal sosyal yakınlaşmayı, sosyal etkileşim başlatmada başarısız olmayı, stereotip motor hareketleri ve duyusal girdilere karşı anormal tepkide bulunmayı kapsamaktadır. Dolayısıyla OSB olan bireylerin davranışlarını inceleyen araştırmalar sıklıkla sosyal etkileşimde, davranış kalıplarında, duyusal süreçlerde ve bilişsel işlevlerde farklılıklar olduğunu vurgulamaktadır (Scott ve diğ., 2020). Bilişsel işlevler ele alındığında OSB olan erkeklerin üçte birinde zihinsel yetersizlik görülmekteyken; OSB olan kızlarda ise buna benzer herhangi bir oran verilmemektedir (Baio ve diğ., 2018). OSB olan çocukların özellikle bilişsel işlevlerde yaşadıkları bozukluklar sosyal uyaranları işlemlemeyi ve bilgiyi bir araya getirmeyi de olumsuz etkilemektedir. Diğer taraftan OSB olan çocuklar detaylara dikkat yöneltme ve hedef nesnelere yönelik görsel arama yapma noktasında güçlü özellikler gösterebilmektedir (Stevenson ve diğ., 2018). Dolayısıyla OSB olan çocuklar için görsel ipuçlarının, etkinlikler arası geçiş yapmada davranış problemlerini azalttığı ve önemli öğrenme araçları olarak kabul edildiği ifade edilmektedir (Tabernero ve Calvo, 2020).

Yoğun ve kapsamlı bir şekilde araştırılan OSB, iletişim ve bilişsel beceriler açısından en fazla farklılık gösteren bozukluklardan birisidir. OSB olan çocuklar erken dönemde; gülümseme, iletişim başlatma ve sürdürme, aile üyelerinin yakınlığını arama ve göz kontağı kurma gibi davranışlarda sınırlılık göstermektedir (Dodd, 2005; Steiner, Goldsmith, Snow ve Chawarska, 2012). Her ne kadar OSB’de iletişim becerilerindeki sınırlılıklar, belirli nesnelere karşı aşırı ilgi veya motor gelişimdeki farklılıklar ön plana çıksa da; bu kriterlerin özellikle bir yaşa kadar diğer gelişimsel bozukluklarda da görülebileceği bilinmektedir. Diğer taraftan sıklıkla sergilenen kaçınma veya talep etme işlevine sahip istenmeyen davranışlar (Chiang, 2008), öfke nöbetleri ve iletişim davranışlarındaki farklılıklar iki yaş ve sonrası için OSB’ye yönelik belirtileri oluşturmaktadır. OSB olan çocukların sosyal etkileşim ve iletişim davranışları incelendiğinde;

• Atipik seslemeler ürettikleri,

• Jest ve mimikleri gecikmeli ve farklı kullandıkları,

• Sosyal ilgi, sosyal taklit, ortak dikkat ve göz kontağı kurma gibi sosyal iletişim davranışlarında güçlü yaşadıkları,

• Sosyal ipuçlarını daha az fark ettikleri,

• Tek kişilik etkinlikleri tercih ettikleri,

• Sosyal bilgiyi yanlış yorumladıkları,

• Duygularını paylaşmakta zorlandıkları,

• Deneyimlerini aktarmak için dikkat çekmeye çalışmadıkları görülmektedir

(Woods ve Wetherby, 2003; Ingersoll ve Lalonde, 2010; Tager-Flusberg, Edelson ve Luyster, 2011; Vivanti, Hamner ve Lee, 2018).

Ek olarak erken dönemde özellikle ortak dikkat becerilerinin ileriye yönelik hem sosyal hem de dil becerileri açısından öngörü sağlayabileceği ifade edilmektedir (Mundy ve diğ., 2007). OSB olan çocukların sosyal etkileşim ve iletişim davranışlarında yaşadıkları güçlükler oyun becerilerini de etkilemektedir. OSB olan çocukların hayali oyun ve rol yapma becerilerinde sınırlılıklar gözlemlenmektedir. Oyunları sıklıkla çeşitlilikten uzak, basit ve tekrar eden hareketler ile gerçekleşmektedir (Stanley ve Konstantareas, 2007). Oyuncakları işlevine uygun bir şekilde oynamak yerine, döndürme veya çarpıştırma gibi yineleyen hareketler ile kullanmaktadırlar. Dolayısıyla OSB olan çocukların oyun etkinliklerinde genellikle tek başına kaldıkları veya diğer çocukların bu etkinliklerde sadece edilgen bir rol üstlendikleri görülmektedir (Johnson, Myers ve ark., 2007).

OSB olan çocuklarda sıklıkla hiperaktivite, davranış ve dikkat problemleri görülmektedir (Lian, Hong ve Yu, 2022). OSB’de görülen bu davranışlar ve esnek olmayan bilişsel özellikler, etkinlikler arası geçişleri olumsuz yönde etkilemektedir. Bunlarla birlikte OSB olan çocukların sınırlı ve yineleyici davranışları incelendiğinde;

• Aşırı ve takıntılı düzeyde davranış kalıpları ve rutinlere bağlılık,

• Yineleyici duyu motor davranışlar,

• Ekolali davranışları,

• Stereotip davranışlar,

• Belirli uyaranlara bağlılık,

• El, kol, bacak ve ayak gibi organları koordine etmede güçlükler göze çarpmaktadır (Frith, 2008; Leekam, Prior ve Uljarevic, 2011; Elwin, Ek, Kjellin ve Schröder, 2013; Jiujias, Kelley ve Hall, 2017).

KAYNAKÇA

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.

Baio, J., Wiggins, L., Christensen, D. L., Maenner, M. J., Daniels, J., Warren, Z., ... & Dowling, N. F. (2018). Prevalence of autism spectrum disorder among children aged 8 years—autism and developmental disabilities monitoring network, 11 sites, United States, 2014. MMWR Surveillance Summaries, 67(6), 1.

Chiang, H. M. (2008). Expressive communication of children with autism: The use of challenging behaviour. Journal of Intellectual Disability Research, 52(11), 966-972.

Dodd, S. (2005). Understanding autism. Elsevier Australia.

Elwin, M., Ek, L., Kjellin, L., & Schröder, A. (2013). Too much or too little: Hyper-and hypo-reactivity in high-functioning autism spectrum conditions. Journal of intellectual & developmental disability, 38(3), 232-241.

Elshoky, B., Ibrahim, O. A. S., Ali, A. A., & Younis, E. M. (2022). Comparing Automated and Non-automated Machine Learning for Autism Spectrum Disorders Classification Using Facial Images.

Frith, U. (2008). Autism: A very short introduction (Vol. 195). Oxford University Press.

Hartley, C., & Bird, L. A. (2022). Exploring the Influence of Object Similarity and Desirability on Children’s Ownership Identification and Preferences in Autism and Typical Development. Journal of Autism and Developmental Disorders, 1-11.

Ingersoll, B., & Lalonde, K. (2010). The impact of object and gesture imitation training on language use in children with autism spectrum disorder. Journal of Speech, Language, and Hearing Research.

Jiujias, M., Kelley, E., & Hall, L. (2017). Restricted, repetitive behaviors in autism spectrum disorder and obsessive–compulsive disorder: A comparative review. Child Psychiatry & Human Development, 48(6), 944-959.

Johnson, C. P., Myers, S. M., & Council on Children with Disabilities. (2007). Identification and evaluation of children with autism spectrum disorders. Pediatrics, 120(5), 1183-1215.

Leekam, S. R., Prior, M. R., & Uljarevic, M. (2011). Restricted and repetitive behaviors in autism spectrum disorders: a review of research in the last decade. Psychological bulletin, 137(4), 562.

Lian, X., Hong, W. C. H., & Yu, J. (2022). An eye-tracking study on autistic children’s visual attention: The use of spatial-progression, time-sequence, colours and shape-patterns in picture book designs. Current Psychology, 1-13.

Mundy, P., Block, J., Delgado, C., Pomares, Y., Van Hecke, A. V., & Parlade, M. V. (2007). Individual differences and the development of joint attention in infancy. Child development, 78(3), 938-954.

Scott, K. E., Kazazian, K., Mann, R. S., Möhrle, D., Schormans, A. L., Schmid, S., & Allman, B. L. (2020). Loss of Cntnap2 in the rat causes autism‐related alterations in social interactions, stereotypic behavior, and sensory processing. Autism Research, 13(10), 1698-1717.

Stanley, G. C., & Konstantareas, M. M. (2007). Symbolic play in children with autism spectrum disorder. Journal of autism and developmental disorders, 37(7), 1215-1223.

Steiner, A. M., Goldsmith, T. R., Snow, A. V., & Chawarska, K. (2012). Practitioner’s guide to assessment of autism spectrum disorders in infants and toddlers. Journal of autism and developmental disorders, 42(6), 1183-1196.

Stevenson, R. A., Sun, S. Z., Hazlett, N., Cant, J. S., Barense, M. D., & Ferber, S. (2018). Seeing the forest and the trees: Default local processing in individuals with high autistic traits does not come at the expense of global attention. Journal of autism and developmental disorders, 48(4), 1382-1396.

Tabernero, R., & Calvo, V. (2020). Children with autism and picture books: extending the reading experiences of autistic learners of primary age. Literacy, 54(1), 11-17.

Tager-Flusberg, H., Edelson, L., & Luyster, R. (2011). Language and communication in autism spectrum disorders. Autism spectrum disorders, 172-185.

Vivanti, G., Hamner, T., & Lee, N. R. (2018). Neurodevelopmental disorders affecting sociability: recent research advances and future directions in autism spectrum disorder and Williams syndrome. Current Neurology and Neuroscience Reports, 18(12), 1-9.

Woods, J. J., & Wetherby, A. M. (2003). Early identification of and intervention for infants and toddlers who are at risk for autism spectrum disorder.