Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB); son zamanlarda yaygınlığı hızla artan, iletişim ve sosyal etkileşim özellikleri ve sınırlı yineleyici ilgi ve davranışlar bakımından tipik gelişimden farklılaşan bir nöro-gelişimsel bozukluk olarak karşımıza çıkmaktadır. OSB’nin iki tanı ölçütünden biri olan iletişim/sosyal etkileşim, OSB olan bireylerin en çok etkilenen gelişim alanlarını oluşturmaktadır (American Psychological Association (APA), 2013). Bununla birlikte OSB’nin erken belirtileri arasında sınırlı ilgi, ortak dikkati sürdürmeme ve göz kontağı kurmama gibi özellikler yer almaktadır. Bu özellikler aynı zamanda iletişimin temel becerileri ile ilişkili olduğu için OSB’nin erken belirtileri olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla iletişim terimi; duygu, düşünce, ilgi, ihtiyaç, istek ve deneyimlerin bir başkasıyla paylaşılması süreci olarak ifade edilmektedir (Topbaş, 2003). İletişim tanımında yer alan bu paylaşım süreci OSB’de sınırlılık göstermekte ve sosyal etkileşimde güçlüklere neden olmaktadır (Plimley ve Bowen, 2007). OSB olan bireyin çevresindeki sosyal ipuçlarını anlama, başkalarının duygularını yorumlama ve etkileşim kurmada güçlükler yaşamasının en önemli nedenlerinden birisi; iletişim becerilerinde yaşanan sınırlılıklardır (Trimmer, McDonald ve Rushb, 2017; Rodriguez-Navarro, Arias ve Anguera, 2018). Her ne kadar OSB olan bireylerin iletişim becerileri birbirinden farklı olsa da benzer özellikleri gözlemlemek de mümkündür. OSB olan bireylerin benzer iletişim özellikleri; söz-öncesi dönem ve dil ve konuşma özellikleri olmak üzere iki başlık altında ele alınmaktadır.

OSB’de Söz-öncesi İletişim Özellikleri

Söz-öncesi iletişim becerilerinde yaşanan gecikmeler ve farklılıklar, OSB olan çocuklar için erken tanı sürecinde ayırt edici ipuçları olarak karşımıza çıkmaktadır (Ingersoll ve Lalonde, 2010). Dolayısıyla OSB’nin söz-öncesi iletişim becerilerinde:

  •  Agulama ve babıldamanın gecikmesi veya hiç görülmemesi,
  •  Atipik seslemeler,
  •  Jest kazanımı ve kullanımında gecikmeler,
  •  Jest davranışlarının çeşitliliğinde sınırlılık,
  •  Jest kullanım sıklığının az olması,
  •  Taklit becerilerinde sınırlılık,
  •  Adına tepki vermeme,
  •  Göz kontağı kurmama,
  •  İşaret etme davranışının geç kazanılması ve
  •  Hem ortak dikkat kurmada hem de sürdürmede sınırlılıklar görülmektedir (Colgan ve ark., 2006; Talbott, Nelson ve Tager-Flusberg, 2015; Turan ve Ökçün-Akçamuş, 2013).

OSB’de Dil ve Konuşma Özellikleri

Dil, iletmek istenilen mesajı bir başka kişiye aktarmak amacıyla kullanılan ve keyfi olarak seçilen ortak bir sosyal kod veya üzerinde uzlaşılan bir sembol sistemi olarak tanımlanmaktadır (Owens, 2016; Topbaş, 2003). Dil kodlarının çözülerek yorumlanması ve anlaşılması, alıcı dil olarak ifade edilmektedir (Yılmaz, 2009). Bununla birlikte zihinsel kavramların, duygu ve düşüncelerin konuşmada yer alan çeşitli düzenekler yardımıyla ses imgesi veya işaret simgesi olarak aktarılması ise ifade edici dil olarak tanımlanmaktadır (Maviş, 2011). OSB’de hem alıcı dilde hem de ifade edici dilde güçlükler görülmektedir (Luyster, Lopez ve Lord, 2007). Bu güçlüklerin, söz-öncesi dönemde iletişimin temel becerilerinde yaşanan sınırlılıklardan kaynaklanabileceği belirtilmektedir (Mundy, Sullivan ve Mastergeorge, 2009). OSB’de sıklıkla görülen dil özellikleri:

  •  Ekolali kullanımı,
  •  Zamirlerin yer değiştirerek kullanımı,
  •  İlk sözcüklerin ve cümlelerin ortaya çıkmasında gecikmeler,
  •  Biçimbirim gelişiminde gecikmeler,
  •  İleri sözdizimi yapılarında güçlükler,
  •  Karmaşık cümleler kullanmada sınırlılık,
  •  Vurgu, tonlama ve ritimde farklılıklar,
  •  Sözcük bulmada güçlük,
  •  Sözcük kullanımında farklılıklar,
  •  Sözcükleri sınıflamada güçlükler,
  •  Zihinsel durum ifade eden fiilleri (bilmek, anlamak, inanmak vb.) anlamada ve kullanmada güçlükler,
  •  Sabit bir göndergesi olmayan, içinde bulunulan duruma göre değişen deiktik kavramları (dün, bugün, yarın vb.) anlamada ve kullanmada güçlükler,
  •  Sorulara uygun olmayan yanıtlar verme,
  •  Zihin kuramı ile ilişkili olarak dilin kullanımında güçlükler (ima, metafor, kinaye, şaka, deyim, mecaz vb. soyut ifadeleri anlayamama, iletişim niyetlerini anlayamama, sohbeti başlatma, sürdürme ve kopan sohbeti onarma, sıra alma becerilerinde sınırlılık, bağlamdan kopuk konu başlatmalar, iletişim işlevlerinde sınırlılık, bağlama uygun dili kullanmada güçlük, aşırı soru sorma, asosyal monologlar, yinelemeler) olarak belirtilmektedir (Baron-Cohen, 2001; Boucher, 2003; Kuder, 2003; Sandercock, 2013; Stone ve Yoder, 2001, Tager-Flusberg, 2007).

OSB’de sözü edilen tüm bu dil özelliklerinin yanı sıra konuşmada da bir takım farklılıklar görülmektedir. Konuşma, sözlü bir iletişim aracı olmakla birlikte dilde kullanılan sesleri üreten nöromüsküler bir eylem olarak tanımlanmaktadır (Kuder, 2003; Owens, 2012). Konuşma, motor hareketlerin planlanması ve yürütülmesi ile birlikte hassas nöromüsküler koordinasyon gerektiren fizyolojik bir işlem olarak ortaya çıkmaktadır. Konuşulan her dilde, o dile özgü fonemler, sesler ve ses birleşimleri bulunmaktadır. Bununla birlikte konuşma; ses kalitesi, entonasyon (tonlama), akıcılık, artikülasyon ve hız gibi bileşenleri de içermektedir (Owens, 2012). OSB’de sıklıkla görülen konuşma özellikleri:

  •  Monoton konuşma
  •  Ses üretiminde farklılıklar (tiz ses çıkarma)
  •  Çok yüksek sesle veya çok alçak sesle konuşma,
  •  Vurgu ve entonasyon farklılıkları (Soru ifadesi olmayan bir cümleyi soru cümlesiymiş gibi vurgulama) olarak belirtilmektedir (Kuder, 2003).

OSB’de Sosyal Etkileşim Özellikleri

Sosyal etkileşim, birden fazla kişiden oluşan ve her bir kişinin sosyal partnerinin sözlü ve sözlü olmayan davranışlarını etkilediği ve bunlardan etkilendiği dinamik bir etkileşimi içermektedir (Hehman ve ark., 2017). OSB tanısı için iki ana ölçütten biri olan sosyal etkileşim problemleri, iletişim ile birlikte ele alınmaktadır. Bu durum OSB’de görülen iletişim güçlüklerinin, sosyal etkileşimi doğrudan etkilemesinden kaynaklanmaktadır (Acarlar, Ege ve Turan, 2002). OSB olan çocuklar, sosyal etkileşim becerilerini kullanmada önemli güçlükler yaşamaktadır. Sosyal etkileşim becerilerinde yaşanan bu güçlükler, OSB olan bireylerin yaşam kalitesini düşürmekte ve çoğu zaman arkadaşlık kurmada güçlük, depresyon, yalnızlık, sosyal kaygı, akran zorbalığı, okulu bırakma, sosyal ilişkilerde düşük motivasyon, yakın ilişkiler kuramama, bağımsız yaşama, istihdama ve yükseköğretime erişememe gibi olumsuz sonuçlar doğurmaktadır (Helles ve ark., 2015; Neary ve ark., 2015; Spain ve Blainey, 2015).

Sosyal etkileşim alanında yaşanan güçlükler:

  •  Diğer insanlarla etkileşime girmede isteksizlik,
  •  Yalnız oynamayı tercih etme,
  •  Arkadaşlık kurma becerilerinde sınırlılık,
  •  Sosyal uyarana uygun cevap vermede güçlük,
  •  Karşıdaki kişinin ilgi, istek ve niyetlerini anlamada güçlük
  •  Empati kuramama olarak ifade edilmektedir (APA, 2013; Balconi ve Carrera, 2007; Saymaz, 2008).


Kaynak Önerisi

Diken, Özlem. (2020). Otizm Spektrum Bozukluğu İletişim ve Dil. Ankara: Pegem Akademi.

Acarlar, F.,& Diken, Ö. (2022). Yetersizliği Olan Bireylerin Dil ve İletişim Becerilerinin Desteklenmesi (5. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.


KAYNAKÇA

Acarlar, F., Ege, P., & Turan, F. (2002). Türk Çocuklarında Üstdil Becerilerinin Gelişimi ve Okuma ile İlişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 17(50), 63-73.

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.

Balconi, M. and Carrera, A. (2007). Emotional representation in facial expression and script: A comparison between normal and autistic children. Research in Developmental Disabilities, 28(4), 409-422.

Banner, D. (2007). Utilization of a Peer Network Strategy to Teach Social Skills to Elementary Age Children with Autism Spectrum Disorder (Doctoral dissertation, University of Florida).

Baron-Cohen, (2001), “Theory of mind and autism: a review”, http://www.autismresearchcentre.com/docs/papers/2001_BC_review.pdf (Erişim Tarihi: 13.05.2022)

Bellini, S., Akullian, J., & Hopf, A. (2007). Increasing Social Engagement in Young Children With Autism Spectrum Disorders Using Video Self-Modeling. School Psychology Review, 36(1).

Boucher, J. (2003). Language development in autism. In International Congress Series (Vol. 1254, pp. 247-253). Elsevier.

Colgan, S. E., Lanter, E., McComish, C., Watson, L. R., Crais, E. R., & Baranek, G. T. (2006). Analysis of social interaction gestures in infants with autism. Child Neuropsychology, 12(4-5), 307-319.

Hehman, E., Sutherland, C. A., Flake, J. K., & Slepian, M. L. (2017). The unique contributions of perceiver and target characteristics in person perception. Journal of Personality and Social Psychology, 113(4), 513–529.

Helles, A., Gillberg, C. I., Gillberg, C., & Billstedt, E. (2015). Asperger syndrome in males over two decades: stability and predictors of diagnosis. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(6), 711-718.

Ingersoll, B., & Lalonde, K. (2010). The impact of object and gesture imitation training on language use in children with autism spectrum disorder. Journal of Speech, Language, and Hearing Research.

Kuder, S. J. (2003). Teaching students with language and communication disabilities. Allyn & Bacon, 75 Arlington Street, Suite 300, Boston, MA 02116.

Luyster, R., Lopez, K., & Lord, C. (2007). Characterizing communicative development in children referred for autism spectrum disorders using the MacArthur-Bates Communicative Development Inventory (CDI). Journal of child language, 34(3), 623-654.

Maviş, İ. (2011a). Bebeklikte Dil ve Konuşma Gelişimi. E. Ceyhan (Ed.), Erken çocuklukta gelişim II içinde (s. 23-49). Eskişehir; Anadolu Üniversitesi Yayınları.

Mundy, P., Sullivan, L., & Mastergeorge, A. M. (2009). A parallel and distributed‐processing model of joint attention, social cognition and autism. Autism research, 2(1), 2-21.

Neary, P., Gilmore, L., & Ashburner, J. (2015). Post-school needs of young people with high-functioning autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 18, 1-11.

Owens, R. E. (2016). Language Development An Introduction. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson.

Paul, R. (2007). Language disorders from infancy through adolescence: Assessment & intervention (Vol. 324). Elsevier Health Sciences.

Plimley, L. and Bowen, M. (2007). Social skills and autistic spectrum disorders. https://books.google.com.tr/books. (Erişim Tarihi: 10.05.2022)

Rodríguez-Medina, J., Rodríguez-Navarro, H., Arias, V., Arias, B., & Anguera, M. T. (2018). Non-reciprocal friendships in a school-age boy with autism: the ties that build?. Journal of Autism and Developmental Disorders, 48(9), 2980-2994.

Sandercock, R. K. (2013). Gesture as a predictor of language development in infants at high risk for autism spectrum disorders (Doctoral dissertation, University of Pittsburgh).

Saymaz, E. B. (2008). Otizmde duygu algılama ve ifade etme: Bir olgu sunumu. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 15(1). 32-36.

Spain, D., & Blainey, S. H. (2015). Group social skills interventions for adults with high-functioning autism spectrum disorders: A systematic review. Autism, 19(7), 874-886.

Stone, W. L., & Yoder, P. J. (2001). Predicting spoken language level in children with autism spectrum disorders. Autism, 5(4), 341-361.

Tager-Flusberg, H. (2007). Evaluating the theory-of-mind hypothesis of autism. Current directions in psychological science, 16(6), 311-315.

Talbott, M. R., Nelson, C. A., & Tager-Flusberg, H. (2015). Maternal gesture use and language development in infant siblings of children with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(1), 4-14.

Trimmer, E. M., McDonald, S., & Rushby, J. (2016). Not knowing what I feel: Emotional empathy in Autism Spectrum Disorder. Autism : the international journal of research and practice, May, 1-8.

Topbaş, S. (2003). İletişim, dil, konuşma: Temel kavramlar. Seyhun Topbaş (Ed.), Çocukta dil ve kavram gelişimi içinde (s. 1-22). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

Turan, F., & Ökçün-Akçamuş, M. Ç. (2013). Otistik spektrum bozukluğu olan çocuklarda taklit becerileri ve taklidin alıcı-ifade edici dil gelişimi ile ilişkilerinin incelenmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 24(2), 111-116.

Yılmaz, Ş. (2009). Erken Çocuklukta İletişim, Dil ve Konuşma. Y. Fazlıoğlu (Ed.), Erken çocukluk gelişimi ve eğitimi içinde (s. 63-82). İstanbul; Kriter Yayıncılık.